ضمان غاصب نسبت به منافع بر مبنای قاعده«الخراج بالضمان»؛ مطالعه تطبیقی در فقه اهل سنت و امامی

چکیده

غصب یعنی تسلط جابرانه برمال یا حق دیگری. در این که غاصب مال، ضامن عین آن است و در صورت تلف یا نقض مال در برابر مالک، مسئول است، تردیدی وجود ندارد. لیکن در مورد ضمان غاصب نسبت به منافع مال مغصوب میان فقهای اسلامی اختلاف نظر وجود دارد برخی غاصب را ضامن منافع مال مغصوب نمی دانند، اعم از اینکه منافع متصل باشد یا منفصل، برخی دیگر، غاصب را ضامن منافع منفصل می دانند؛ نه متصل. بعضی از فقها نیز غاصب را ضامن منافع متصل و منفصل می دانند. قاعده الخراج بالضمان، از قواعد است که عینا و با همین الفاظ از پیامبر صلی الله علیه وسلم نقل شده است. مفهوم این قاعده بیانگر ملازمه بین منفعت و خسارات است. در مورد محدوده اجرای این قاعده فقهی میان فقها کرام اختلاف نظر وجود دارد. برخی آنرا محدود به معاملات صحیح کرده اند و برخی هم محدوده آنرا به تمام معاملات صحیح و فاسد و موارد ضمان قهری تسری داده اند. یکی از موارد که این قاعده اعمال میگردد، ضمان مال مغضوب است. در این پژوهش با روش تحلیلی – توصیفی به بررسی ضمان غاصب نسبت به منافع پرداخته می‌شود.

کلید واژه­ها : غصب، خراج، ضمان، منافع.